ΘΕΜΑΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Αναφορά στο βιβλίο μου από το διαδικτυακό περιοδικό Θέματα Ελληνικής Ιστορίας:

"Britain and the Greek Colonels: Αccommodating the Junta in the Cold War" το νέο βιβλίο του κ. Αλέξανδρου Ναυπλιώτη

Written By φιλίστωρ Ι. Β. Δ. on 20 Ιανουαρίου 2013 | 1/20/2013 04:46:00 μ.μ.

(Σημ Φιλίστωρος: Μια μελέτη από τον κ. Ναυπλιώτη που μοιάζει ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα καθώς καταπιάνεται με ένα θέμα που μου φαίνεται πως δεν έχει αναλυθεί επαρκώς ως τώρα στην βιβλιογραφία, ενώ αξιοποιεί μια σειρά από νέα στοιχεία από Βρετανικά και Αμερικανικά έγγραφα που αποχαρακτηρίστηκαν πρόσφατα. Ελπίζουμε να εκδοθεί και στα Ελληνικά το συντομότερο).

Δρ. Αλέξανδρος Ναυπλιώτης*

Στο βιβλίο αυτό ο Αλέξανδρος Ναυπλιώτης εξετάζει τη βρετανική εξωτερική πολιτική απέναντι στην Ελλάδα, αποκαλύπτοντας μια κυρίαρχη αρχή πραγματισμού πάνω απ'όλα. Αυτή είναι η πρώτη συστηματική μελέτη των σχέσεων της Βρετανίας και της χούντας και βασίζεται σε πρόσφατα αποχαρακτηρισμένα βρετανικά και αμερικανικά έγγραφα, καθώς και σε επίσημες ελληνικές πηγές και προσωπικές συνεντεύξεις με πρωταγωνιστές της εποχής. Το βιβλίο είναι μια ολοκληρωμένη ιστορία διεθνούς διπλωματίας και Realpolitik κατά την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου. Το παρόν βιβλίο εξετάζει την πολιτική των κυβερνήσεων Ουίλσον και Χηθ ως προς την εγκαθίδρυση και την εδραίωση, αλλά και τις πράξεις της στρατιωτικής δικτατορίας που κατείχε την εξουσία από το 1967 έως το 1974. Επίκεντρο της έρευνας είναι οι διπλωματικές, οικονομικές, πολιτισμικές και αμυντικές σχέσεις των δύο παραδοσιακών συμμάχων. Επιχειρεί επίσης να εξηγήσει τους παράγοντες διαμόρφωσης του «διπλωματικού» χειρισμού της ελληνικής υπόθεσης από τη Βρετανία, εξετάζοντας το γενικό πλαίσιο της «αποποίησης του στάτους παγκόσμιας δύναμης» ως συνέπεια της εγκατάλειψης της «πολιτικής στα Ανατολικά του Σουέζ», και τις σχέσεις των δύο χωρών με τις υπερδυνάμεις και τις περιφερειακές δυνάμεις της εποχής, μέσα στο πλαίσιο του Ψυχρού Πολέμου.

Πιο αναλυτικά, το βιβλίο εξετάζει το κατά πόσον γνώριζε το Λονδίνο για το πραξικόπημα της 21^ης Απριλίου, καθώς και το βαθμό τυχόν συμμετοχής του σε αυτό, και αναλύει κριτικά τη βρετανική αντίδραση στα σημαντικότερα γεγονότα που έλαβαν χώρα κατά την επταετία· πρόκειται για σημαίνουσες εσωτερικές εξελίξεις (όπως η πρόοδος της αποκατάστασης της δημοκρατίας), καθώς και για τις προσπάθειες των Συνταγματαρχών για νομιμοποίηση στο εξωτερικό, με κύριο όργανο τη δημιουργία επαφών με κομμουνιστικές βαλκανικές και αφρικανικές χώρες, αλλά και τις συνέπειες της ένταξης της Βρετανίας στην ΕΟΚ.

Αναλύεται επίσης η επίδραση που άσκησαν στις ελληνο-βρετανικές σχέσεις τόσο γεγονότα στη Βρετανία, όπως η οικονομική κατάσταση και οι εθνικές εκλογές του 1970 και του 1974, όσο και διεθνή συμβάντα, όπως η κυπριακή και η αραβο-ισραηλινή διένεξη (οι επιπτώσεις των οποίων διακρίνονται ακόμη και σήμερα), η σοβιετική εισβολή στην Τσεχοσλοβακία, και η διαδικασία της Ύφεσης και της Ευρωπαϊκής ενοποίησης. Ακόμη, η μελέτη αυτή εξετάζει την πολιτική της Βρετανίας απέναντι στη Χούντα σε συνάρτηση με το εξαιρετικά σημαντικό ζήτημα της συμμετοχής της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ και τον αντίκτυπο που είχε αυτό στις σχέσεις Βρετανίας και ΗΠΑ.

*Ο Αλέξανδρος Ναυπλιώτης είναι Διδάκτωρ διεθνούς ιστορίας του London School of Economics and Political Science. Έχει διατελέσει Επισκέπτης Ερευνητής στο Ελληνικό Παρατηρητήριο του ίδιου πανεπιστημίου και ερευνητής στη Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, ενώ έχει διδάξει επί σειρά ετών ιστορία διεθνών σχέσεων στο LSE. Άρθρα του έχουν δημοσιευθεί σε γνωστές ακαδημαϊκές επιθεωρήσεις και ιστορικά περιοδικά όπως το European Review of History – Revue européenne d’histoire, το Journal of Modern Greek Studies, το European History Quarterly, το Cold War History, το "Δελτίο του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών", τα "Ιστορικά Θέματα" και άλλα, και έχει βραβευθεί από την Ελληνική Κοινότητα Λονδίνου για τη διατριβή του με θέμα τις σχέσεις Βρετανίας και Ελλάδας την περίοδο της δικτατορίας των Συνταγματαρχών. 

Σχετικοί υπερσύνδεσμοι:

http://britainandthecolonels.blogspot.co.uk/

http://www2.lse.ac.uk/newsAndMedia/publications/books/2012/BritainAndTheGreekColonels.aspx

http://alexnaf.wordpress.com/about/

Britain and the junta: 40 years ago

Here's an article (in Greek) on the similarities between the situation in Athens and London today, and back in 1970.

Χούντα και Βρετανία: 40 χρόνια πριν
του Αλέξανδρου Ναυπλιώτη*

«Αν κάποιο μέλος μιας ένωσης αψηφά τους κανόνες για μια περιορισμένη περίοδο τα άλλα μέλη μπορούν να το ανεχθούν· αν όμως παραβιάζει συνεχώς τους κανόνες, τότε πρέπει κάποια στιγμή να πάψει η ένωση να δέχεται αυτή την κατάσταση. Η κυβέρνησή μου, με μεγάλη απροθυμία, έφθασε στο συμπέρασμα πως τέτοια είναι η κατάσταση που αντιμετωπίζουμε τώρα».
George Thompson (Υπουργός άνευ χαρτοφυλακίου στην κυβέρνηση Wilson), 11 Δεκεμβρίου 1969

Το χρονοδιάγραμμα που παρουσίασε κορυφαίος υπουργός δεν κατάφερε να πείσει τους Ευρωπαίους εταίρους για τις προθέσεις της ελληνικής κυβέρνησης. Οι Δυτικοευρωπαϊκές κυβερνήσεις σκληραίνουν τη στάση τους απέναντι στην Ελλάδα, η οποία είναι αναγκασμένη πια να αναζητήσει ερείσματα σε άλλες περιοχές του πλανήτη. Ο Έλληνας πρωθυπουργός, έχοντας αναλάβει και καθήκοντα Υπουργού Εξωτερικών, προσπαθεί να βγάλει την χώρα από την «ευάλωτη διεθνώς θέση» στην οποία έχει περιέλθει και που δεν της αφήνει μεγάλο περιθώριο ελιγμών. Στην προσπάθειά του αυτή συναντά ισχυρές εσωτερικές αντιδράσεις από μέλη της κυβέρνησής του που δε συμφωνούν με τη συμβιβαστική γραμμή που φαίνεται να ακολουθεί ο πρωθυπουργός σε σχέση με τους ξένους επικριτές της Ελλάδας.
Το ίδιο διάστημα η Βρετανία ετοιμάζεται για μια κρίσιμη εκλογική αναμέτρηση που είναι πιθανόν να επαναφέρει στο τιμόνι της χώρας τους Συντηρητικούς ύστερα από μια μακρά περίοδο κυριαρχίας των Εργατικών. Θεωρείται βέβαιο ότι η επιστροφή των Τόρηδων στην εξουσία θα επηρεάσει σημαντικά τις σχέσεις του Λονδίνου με τις Βρυξέλλες και τις άλλες μεγάλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Ο αρχηγός του κόμματος εκλέχθηκε στην ηγεσία του κόμματος πριν από πέντε χρόνια σε μια προσπάθεια να αλλάξει ριζικά το προφίλ του και να συναγωνιστεί τον χαρισματικό ηγέτη των Εργατικών.

Τα παραπάνω αναφέρονται στην κατάσταση που επικρατούσε στην Αθήνα και το Λονδίνο όχι το 2010, αλλά ακριβώς 40 χρόνια πριν. Η τρίτη επέτειος του πραξικοπήματος της 21ης Απριλίου έβρισκε το καθεστώς απομονωμένο από τους Ευρωπαίους συμμάχους του λόγω της ουσιαστικής αποπομπής της Ελλάδας από το Συμβούλιο της Ευρώπης τον προηγούμενο Δεκέμβριο. Ο Γεώργιος Παπαδόπουλος, πρωθυπουργός, και υπουργός άμυνας και (από το καλοκαίρι και έπειτα και) εξωτερικών, προωθεί το («κυρίως επικοινωνιακό») «άνοιγμα προς Ανατολάς» και το «άνοιγμα προς την Αφρική» της χούντας, ώστε να βελτιώσει το διεθνές κύρος της χώρας που έχει πληγεί σημαντικά. Οι λεγόμενοι «σκληροί» του καθεστώτος (Ιωαννίδης, Λαδάς, Ασλανίδης) αντιδρούν στη συγκέντρωση εξουσιών στο πρόσωπο του Παπαδόπουλου, καθώς και στους χειρισμούς του τελευταίου σχετικά με την κρίση που παρουσιάζεται στις σχέσεις με τον Μακάριο και την απελευθέρωση κρατουμένων, η οποία πραγματοποιείται για να κατευνάσει πρωτίστως τους επικριτές που βρίσκονται στο εξωτερικό. Το καλοκαίρι του 1970, ο Edward Heath γίνεται τελείως ανέλπιστα πρωθυπουργός, έχοντας οδηγήσει τους Συντηρητικούς σε μια από τις μεγαλύτερες εκλογικές εκπλήξεις στην ιστορία της Βρετανίας, και θέτει ως πρωταρχικό του στόχο την είσοδο της χώρας στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα.
Η επιστροφή των Τόρηδων στην εξουσία γεννάει μεγάλες προσδοκίες στην χούντα, λόγω της έλλειψης αριστερής πτέρυγας στο εσωτερικό του κόμματος και του μεγάλου ενδιαφέροντος που επιδεικνύουν παραδοσιακά οι Συντηρητικοί για θέματα ασφάλειας και άμυνας. Η Νέα Πολιτεία (όργανο του καθεστώτος) σπεύδει να επισημάνει τη σημασία του εκλογικού αποτελέσματος ως ενδεικτικού του γενικότερου φραγμού στην αριστερή στροφή στην Ευρώπη, και ως δικαίωσης της «Επανάστασης του 1967» που πρώτη συνέλαβε το μήνυμα της εποχής. Στην καλλιέργεια αυτού του κλίματος συντελούν και δηλώσεις Βρετανών αξιωματούχων πως «το γεγονός ότι δεν υπάρχει – ως συνέβαινε με Εργατικούς – αριστερά πτέρυξ δια να δημιουργή προβλήματα, δύναται να χαρακτηρισθή ως ευοίωνον σημείον». Το Λονδίνο, υπό την ασφυκτική πίεση των οικονομικών του δυσκολιών (αλλά και των ΗΠΑ), θεωρούσε ότι ήταν αναγκαία μια πολιτική καλών σχέσεων με το καθεστώς, η οποία θα καταστούσε δυνατή την εντατικοποίηση των εμπορικών συναλλαγών, συμπεριλαμβανομένης και της πώλησης πολεμικού υλικού.
Η ένταση που δημιουργήθηκε στην περιοχή της Μεσογείου τον Σεπτέμβριο του 1970, ισχυροποίησε τη θέση της χούντας, καθώς υπογράμμισε τη σημασία της για την Ατλαντική συμμαχία και φάνηκε να δικαιώνει το επιχείρημα των Βρετανών για στενότερη συνεργασία με την Αθήνα και την πάση θυσία αποφυγή συζήτησης του «ελληνικού ζητήματος» στο ΝΑΤΟ. Ενδεικτική των διαθέσεων της Συντηρητικής κυβέρνησης είναι η σύσκεψη που πραγματοποιήθηκε στα τέλη του μήνα υπό τον υπουργό που ήταν υπεύθυνος για τη διαδικασία εισόδου της Βρετανίας στην ΕΟΚ, Geoffrey Rippon. Εκεί αποφασίστηκε ότι η συνεργασία με την Ελλάδα στον στρατιωτικό τομέα ήταν «ιδιαιτέρως σημαντική» για τη διατήρηση καλών σχέσεων εργασίας με τη χούντα, και ειπώθηκε πως η πρόσφατη συμφωνία του Λονδίνου για την παροχή φρεγατών (και άλλου είδους υλικού για νατοϊκή, αποκλειστικά, χρήση) θα βοηθούσε σ’ αυτό. Το νέο πνεύμα στις ελληνοβρετανικές σχέσεις επισφραγίστηκε με την επίσκεψη του Αναπληρωτή ΥπΕξ Παλαμά στη βρετανική πρωτεύουσα και τη δήλωση του γενικού γραμματέα του Φόρεϊν Όφις, Greenhill ότι η χώρα του ήταν πρόθυμη για «όσο πιο πολύ εμπόριο» με την Ελλάδα, αλλά και με τη συνάντηση Παλαμά -Douglas-Home στη Νέα Υόρκη, τον Οκτώβριο.
Παρά μια σχετική διακύμανση στο επίπεδο των σχέσεων των δύο χωρών (που είχαν κυρίως να κάνουν με δυσκολίες που είχαν κληρονομήσει οι Συντηρητικοί από τη διακυβέρνηση Wilson), η κυβέρνηση Heath κατέστησε σαφείς τις προθέσεις της για θερμότερες σχέσεις με το καθεστώς, διαφοροποιώντας τη θέση της από τους Εργατικούς, και χρησιμοποιώντας ως καταλύτη τη συνεργασία στον αμυντικό τομέα. Τα γεγονότα του 1970 αποτέλεσαν την αφετηρία για την πολιτική των Τόρηδων απέναντι στην χούντα, η οποία είχε πιο ουσιαστικά αποτελέσματα τα επόμενα χρόνια της κοινής πορείας των δύο κυβερνήσεων. Χαρακτηριστικό αυτής της πολιτικής ήταν ο κυνισμός με τον οποίο δεχόταν το Λονδίνο και οι εκπρόσωποί του στην Ελλάδα την κατάσταση στην Αθήνα. Τον επόμενο χρόνο ο Βρετανός πρέσβης στην Ελλάδα Sir Robin Hooper έγραφε προς το Λονδίνο τα εξής:

«Δε βλέπω την Ελλάδα να επιστρέφει σε ένα δημοκρατικό σύστημα διακυβέρνησης όπως αυτό γίνεται αντιληπτό σε δυτικοευρωπαϊκές χώρες για πολλά χρόνια, και η εξέλιξη, ακόμη και με τη μορφή καθοδηγούμενης δημοκρατίας όπως αυτή που φαίνεται να οραματίζονταν οι συνταγματάρχες στο παρελθόν, θα είναι αποδεδειγμένα αργή και αβέβαιη».


*Ο Αλέξανδρος Ναυπλιώτης είναι διδάκτωρ διεθνούς ιστορίας του London School of Economics.

The eagles, the lion, the hammer and sicle and the phoenix

On the 43rd anniversary of the Colonels' coup I've decided to upload a book review (in Greek) of two very interesting books that were published recently and that deal with Greece's foreign relations shortly before and after the establishment of the military regime.

The two books are:
M. Vassilakis (ed.) From relentless struggle to dictatorship (in Greek), Athens: Papazisis, 2009, and
Walldén, Sotiris. Unseemly Partners: Greek Dictatorship, Communist Régimes and the Balkans (1967-1974) (in Greek), Athens: Polis, 2009

Οι αετοί, το λιοντάρι, το σφυροδρέπανο και ο φοίνικας: Οι εξωτερικές σχέσεις της Ελλάδας αμέσως πριν και κατά τη διάρκεια της δικτατορίας των συνταγματαρχών

Από τον Αλέξανδρο Ναυπλιώτη


Ίδρυμα «Κωνσταντίνος Κ. Μητσοτάκης», Από τον Ανένδοτο στη Δικτατορία (επιμέλεια Μανώλης Βασιλάκης), Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2009, σελ. 612

Σωτήρης Βαλντέν. Παράταιροι εταίροι: Ελληνική Δικτατορία, κομμουνιστικά καθεστώτα και Βαλκάνια (1967-1974), Πόλις, Αθήνα 2009, σελ. 794.

17th November

Since todays marks the 36th anniversary of the Athens Polytechinc uprising (see relevant post), I've decided to upload a small text (in Greek) that I've written on the British connection of the events preceding and following the uprising.

Here it is:

Οι Βρετανοί και η 17η Νοεμβρίου

Του Αλέξανδρου Ναυπλιώτη*

Το φθινόπωρο του 1973 σήμανε την αναγέννηση της καριέρας του Πωλ Μακάρτνεϊ. Η συνεργασία του με τους Γουίνγκς για το τραγούδι της πρώτης ταινίας του Ρότζερ Μουρ ως Τζέιμς Μποντ σημείωνε μεγάλη επιτυχία καθώς οι Βρετανοί επέλεγαν να ακούσουν το «Live and Let Die» ξανά και ξανά.
Την ίδια μέρα που κυκλοφορούσε το τραγούδι ο Γεώργιος Παπαδόπουλος αποφάσιζε να ζήσει και να αφήσει την «Επανάσταση» της 21ης Απριλίου να πεθάνει, ανακοινώνοντας την άρση του στρατιωτικού νόμου και τον σχηματισμό κυβέρνησης πολιτικών. Η εισήγηση του Φόρεϊν Οφις ήταν να δείξει η Βρετανία ότι επικροτούσε «υπό όρους» τον σχηματισμό της κυβέρνησης Μαρκεζίνη, παρουσιάζοντας ένα «πακέτο» προτάσεων, σημαντικότερα μέρη του οποίου ήταν η ανταλλαγή επίσημων επισκέψεων και η προώθηση καλύτερης συνεργασίας στον τομέα της άμυνας (συμπεριλαμβανομένων και πωλήσεων φρεγάτων στο Ελληνικό Ναυτικό).
Η συντηρητική κυβέρνηση του Έντουαρντ Χηθ αποφάσισε να πάει ένα βήμα παραπέρα στην πολιτική της έναντι της Ελλάδας και να ενθαρρύνει την επιστροφή της χώρας στη δημοκρατία, χωρίς ωστόσο να επιμείνει τόσο ώστε να θέσει σε κίνδυνο τα άλλα συμφέροντά της, όπως η αποτελεσματικότητα του ΝΑΤΟ, η Κύπρος, και οι εμπορικές σχέσεις των δύο χωρών. Καταλυτικά για αυτή την απόφαση επέδρασαν η αμοιβαία συμπάθεια Βρετανών-Μαρκεζίνη και, κυρίως, οι έντονες επικρίσεις στη Βουλή των Κοινοτήτων για τη φύση του καθεστώτος των Αθηνών που επηρέαζαν και την ταυτόχρονη συζήτηση για την έγκριση του πρωτοκόλλου σύνδεσης Ελλάδας-ΕΟΚ, καθώς η Βρετανία αποτελούσε πια μέλος της Κοινότητας.
Στις αρχές του Νοεμβρίου η βρετανική διπλωματία ήταν διχασμένη, με το Νοτιοευρωπαϊκό τμήμα του Φόρεϊν Οφις να προωθεί μία ενεργητική πολιτική βελτίωσης σχέσεων και τον Βρετανό Πρέσβη Χούπερ να τηρεί στάση αναμονής. Η εξέγερση του Πολυτεχνείου έθεσε φρένο στις πολιτικές κινήσεις που ετοίμαζε το Λονδίνο και ανέδειξε νικητή της άτυπης μάχης τον Χούπερ, ο οποίος υποστήριζε πως η ακολουθητέα οδός ήταν η συνήθης πολιτική του «wait and see». Η βίαιη καταστολή της εξέγερσης του Πολυτεχνείου συζητήθηκε στο υπουργικό συμβούλιο της Μεγάλης Βρετανίας, όπου ο υπουργός Εξωτερικών Σερ Άλεκ Ντάγκλας-Χιουμ εξέφρασε την απογοήτευση του για τη «σοβαρή οπισθοδρόμηση» στην πορεία της επιστροφής της δημοκρατίας στην Ελλάδα.
Αναφορικά με τα γεγονότα της 16-17ης Νοεμβρίου, ο Βρετανός Πρέσβης πίστευε πως η απουσία κατάλληλου εξοπλισμού ελέγχου ταραχών (ως αποτέλεσμα της άρνησης Δυτικών χωρών να προμηθεύσουν τους Συνταγματάρχες με τέτοιο υλικό) ανάγκασε τον στρατό να «σπάσει ένα καρύδι με μία ατμόσφυρα». Ο Χούπερ έκλεισε την αναφορά του γράφοντας ότι «έξι μήνες είναι μεγάλο διάστημα στην ελληνική πολιτική». Ωστόσο χρειάστηκαν μόλις τρεις ημέρες για να λάβει χώρα ακόμη ένα πραξικόπημα και να καταρρεύσει η κυβέρνηση Μαρκεζίνη.
Περίπου έξι μήνες χρειάστηκαν, όμως, για να γίνει ο επόμενος δίσκος του Πωλ Μακάρτνεϊ ο πλέον επιτυχής από τις προσωπικές δουλειές όλων των πρώην «Σκαθαριών». Το «Band on the Run» κυκλοφόρησε τις πρώτες μέρες της δικτατορίας Ιωαννίδη και έφτασε στην κορυφή των τσαρτς το καλοκαίρι του 1974. Περίπου το ίδιο διάστημα πήρε για να αποδειχθεί ότι η δικτατορία στην Ελλάδα δεν ήταν παντοτινή και οι πρωτεργάτες της να καταλήξουν όπως ο τίτλος του δίσκου που πούλησε περισσότερο από κάθε άλλον στη Μεγάλη Βρετανία το 1974.


* Ο Αλέξανδρος Ναυπλιώτης είναι Υποψήφιος Διδάκτωρ Διεθνούς Ιστορίας στο London School of Economics.